Αυτή η ενότητα έχει σκοπό να παρουσιάσει και να διατηρήσει σημαντικές πηγές πληροφοριών για την ιστορία του Γαβαλοχωρίου. Πολλά έγγραφα και οπτικοακουστικό υλικό, σχετικά με το Γαβαλοχώρι, κινδυνεύουν να χαθούν είτε επειδή δεν έχουν δημοσιοποιηθεί είτε διότι εκείνοι που θα τα έβρισκαν ενδιαφέροντα δεν γνωρίζουν την ύπαρξή τους. Η συμπερίληψή τους σε αυτόν τον ιστότοπο, ευχόμαστε να συμβάλει στη διατήρησή τους, ενώ ελπίζουμε να εμπλουτίσουμε αυτήν την ενότητα, καθώς μελλοντικά θα γνωρίζουμε περισσότερες τέτοιες πηγές. Σε αυτήν την ενότητα, περιλαμβάνονται έγγραφα από κατοίκους του Γαβαλοχωρίου, που περιγράφουν ιστορικές και πολιτιστικές πρακτικές του χωριού, έγγραφα ιστορικών και αρχαιολόγων, που έχουν μελετήσει το Γαβαλοχώρι και την ευρύτερη περιοχή του Αποκόρωνα, καθώς και βίντεο και ηχογραφήσεις για το Γαβαλοχώρι, που περιέχουν χρήσιμες ιστορικές πληροφορίες και αποτελούν αρχειακό υλικό από διάφορες χρονικές στιγμές του χωριού.
Το «Γαβαλοχώρι Αποκορώνου: Η Ταυτότητά Του» είναι ένα βιβλίο για την ιστορία του Γαβαλοχωρίου, που έχει γραφτεί από τον Εμμανουήλ Βορινάκη, έναν ιερέα που έζησε στο χωριό. Περιέχει παιδικές αναμνήσεις και πληροφορίες για τις γεωργικές πρακτικές, τις τοπικές γιορτές και το παλιό σχολείο. Ωστόσο, το βιβλίο εστιάζει κυρίως στις εκκλησίες του Γαβαλοχωρίου, ενώ παρέχει λεπτομερείς πληροφορίες για την ιστορία τους και τους ιερείς τους, που συγκεντρώθηκαν από πολλούς ντόπιους κατοίκους. Το βιβλίο εκδόθηκε το 2000 από την «Μ. Μανιουδάκη Ε.Π.Ε.» στα Χανιά της Κρήτης.
Τρία βιβλία της Χριστίνας Κουστουράκη-Κουκουλάρη (δύο στα ελληνικά και ένα στα αγγλικά) περιέχουν οδηγίες για τη χειροποίητη κατασκευή της δαντέλας κοπανέλι (δαντέλα που φτιάχνεται με κουβαρίστρα και η οποία αποτελεί μια παραδοσιακή τέχνη του Γαβαλοχωρίου). Τα βιβλία περιλαμβάνουν φωτογραφίες δαντέλας, καταλόγους με τις πρώτες ύλες που απαιτούνται για την κατασκευή της δαντέλας, οδηγίες για το πώς τυλίγονται οι μπομπίνες, οδηγούς για τη δημιουργία διαφόρων σχεδίων και περίληψη των τεχνικών για την κατασκευή διαφόρων ειδών δαντέλας. Η συγγραφέας γεννήθηκε στο Γαβαλοχώρι, όπου διδάχθηκε την τέχνη του κοπανελίου από την μητέρα της, ενώ η ίδια συνεχίζει να διδάσκει την τέχνη της δαντέλας στην Αθήνα, έχοντας ιδρύσει από το 1990 τον «Σύλλογο Φίλων για τη Συνέχιση και Διατήρηση του Κοπανελιού», με σκοπό τη διατήρηση αυτής της χειροτεχνίας. Τα βιβλία αυτά σαρώθηκαν και δημοσιεύθηκαν σε αυτόν τον ιστότοπο με την άδεια της συγγραφέως.
Το «Γαβαλοχώρι Χανίων: Ζητήματα Προστασίας μιας Παραδοσιακής Κοινότητας», είναι μία μελέτη του Πολυτεχνείου Κρήτης για την αρχιτεκτονική του Γαβαλοχωρίου, που πραγματοποιήθηκε το 2020 από τη Σοφία-Ραφαηλία Μανδή και την Ανδρούλλα Αγαπίου. Παρουσιάζει μια ιστορική αναδρομή του Γαβαλοχωρίου, αναλύει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών του, επεξηγεί τις νομικές διατάξεις, που σχετίζονται με τη διατήρηση του αρχιτεκτονικού ύφους, που χαρακτηρίζει στην Ελλάδα, ενώ προσφέρει και μια αξιολόγηση του περιβάλλοντος δόμησης στο Γαβαλοχώρι, συμπεριλαμβανομένων των χρήσεων, της συντήρησης και της μετατροπής των παραδοσιακών κτιρίων του χωριού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι φωτογραφίες που υπάρχουν στο τέλος της μελέτης, οι οποίες δείχνουν τα κτίρια πώς μοιάζουν σήμερα σε σύγκριση με την εμφάνισή τους σε παλαιότερες εποχές.
Το καλοκαίρι του 2024, το τεύχος του Περιοδικό InTown (που εκδίδεται στα Χανιά) περιέχει ένα άρθρο που τονίζει την Τέχνη και Πολιτισμός του Αποκόρωνα. Στο έργο εμφανίζονται πολλοί καλλιτέχνες και ακτιβιστές του Γαβαλοχωρίου. Μετά το ελληνικό κείμενο ακολουθεί η μετάφραση του άρθρου στα αγγλικά.
Στην πόλη Περιοδικό, Καλοκαίρι, 2024
Χανιά, Κρήτη
IN NEO CHORIO
Σωτήρης
Nonsensevent.com
Ο Σωτήρης, με καταγωγή από τον Αποκόρωνα, και η Μαρίκε, με καταγωγή από τη Γερμανία, επέλεξαν να εγκατασταθούν μόνιμα στην περιοχή και να την κάνουν κέντρο των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων. Στο παρελθόν, ο Σωτήρης δημιούργησε εταιρείες στο Λονδίνο και την Αθήνα που είχαν σχέση με τον ελληνικό πολιτισμό, την τέχνη και τη διοργάνωση εκδηλώσεων. Τα τελευταία 12 χρόνια, η Marike ασχολείται με τη δημιουργία και οργάνωση εκδηλώσεων, κυρίως γάμων. Μαζί ίδρυσαν την εταιρεία Nonsensevent.com, η οποία επικεντρώνεται στη δημιουργικότητα, τον πολιτισμό και την προσωπική ανάπτυξη. Όπως λένε οι ίδιοι: "Σχεδιάζουμε, συμβουλεύουμε και οργανώνουμε υποστηρικτικές δράσεις που ενισχύουν την τοπική κοινωνία και την προώθηση του τοπικού και κρητικού πολιτισμού στους επισκέπτες. Οι δραστηριότητές μας συνδέουν δημιουργούς από όλη την περιοχή και την Κρήτη με μουσική, χορό, φαγητό, παιχνίδια και εργαστήρια για την τέχνη και τον πολιτισμό". Ο Σωτήρης και η Μαρίκη δίνουν ιδιαίτερη έμφαση σε δραστηριότητες και εκδηλώσεις που βασίζονται στις τοπικές παραδόσεις και τον μινωικό και αρχαιοελληνικό πολιτισμό, αλλά δίνουν επίσης έμφαση στη δημιουργικότητα, την καινοτομία και την ανάπτυξη δικτύων δημιουργών, καινοτόμων επιστημόνων, εναλλακτικών θεραπευτών και αγροτών και συμβούλων προσωπικής ανάπτυξης σε όλη την Κρήτη. Μπορούν να δημιουργήσουν και να υποστηρίξουν οποιαδήποτε δραστηριότητα, από μικρά σεμινάρια ή παρουσιάσεις μέχρι καταφύγια, φεστιβάλ και συνέδρια τέχνης.
IN ARMENOI
Ηλίας Βλαμάκης
Χαρίλαος
Ο Ηλίας Βλαμάκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στις Καλύβες Αποκορώνου. Είναι ιδρυτικό μέλος του μουσικού συλλόγου Χαρίλαος και ήταν μέλος του διοικητικού συμβουλίου από το 2012 έως το 2022. Ο Χαρίλαος είναι ένας σύλλογος που αποτελείται από ερασιτέχνες και επαγγελματίες και στόχος του ήταν από την αρχή να φέρει κοντά τους μουσικούς που ασχολούνται με την κρητική μουσική στον Αποκόρωνα. Ο Ηλίας εξηγεί: "Πρέπει να γνωρίσουμε σε βάθος το παρελθόν και τότε υπάρχει η ευκαιρία να δημιουργήσουμε κάτι σοβαρό που θα διαρκέσει στο μέλλον". Το όνομα του συλλόγου, Χαρίλαος, είναι προς τιμήν του Χαρίλαου Πιπεράκη, ενός λυράρη από το Ξηροστέρνι που μετανάστευσε στην Αμερική περίπου το 1900. Ο Χαρίλαος Πιπεράκης, εκτός από μεγάλος ερμηνευτής στην Κρήτη και συνθέτης, συμμετείχε στο Καφά Αμάν και έπαιξε πολλά μη κρητικά τραγούδια, τα οποία και ηχογράφησε. Ο Χαρίλαος διοργανώνει κάθε χρόνο μια συναυλία σε κάθε χωριό του Αποκόρωνα, ενώ συμμετέχει και σε εκδηλώσεις εκτός της περιοχής. Επιπλέον, κάθε χρόνο γίνεται προσπάθεια συνεργασίας με συγκεκριμένο πολιτιστικό σύλλογο για τη διοργάνωση ανάλογων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Οι προγραμματισμένες συναυλίες του φετινού καλοκαιριού είναι στις 24 Ιουνίου στο Φεστιβάλ Γης και στις 7 Αυγούστου στο Φεστιβάλ του Απόδημου Κρητικού. Εκτός από την ενασχόλησή του με τον Χαρίλαο, ο Ηλίας έχει ένα μουσικό σχήμα, το Striftalia, το οποίο παίζει ένα ρεπερτόριο αμερικανικής μουσικής, ιδιαίτερα το ρεπερτόριο του Café Aman. Διαθέτει επίσης ένα κανάλι στο YouTube, Εργαστήριο Κρητικής Λύρας, η οποία είναι αφιερωμένη στην κρητική λύρα. Τέλος, σε συνεργασία με τον πατέρα Εμμανουήλ Νικολακάκη από την Ενορία του Αγίου Αποστόλου Θωμά και τον Δήμο Αποκορώνου, η ομάδα διοργανώνει δωρεάν μουσικά σεμινάρια στο Νέο Χωριό.
Judith Watson
Η Judith Watson, Αγγλίδα στην καταγωγή, πέρασε τρία συνεχόμενα χρόνια σε διακοπές στην περιοχή, γνώρισε τον σύντροφό της, δοκίμασε να ζήσει εδώ για 12 μήνες (για να δει αν θα το άντεχε) και έμεινε για πάντα, όπως λέει με απόλυτη βεβαιότητα. Η Judith, απόφοιτος του Loughborough College of Art and Design, δημιουργεί υφασμάτινη τέχνη. Είχε το δικό της επαγγελματικό χώρο στην Αγγλία, αλλά δημιούργησε ένα μικρό στούντιο στο σπίτι της στην Κρήτη και συνεχίζει να δημιουργεί. Καλλιτεχνική και δημιουργική από τη φύση της, εκτός από τα υφάσματα, λατρεύει τα πολύχρωμα στυλ στη διακόσμηση εσωτερικών χώρων και έχει δώσει μια διαφορετική όψη σε πολλά σπίτια και έπιπλα της περιοχής τα τελευταία 14 χρόνια. Έχει μείνει στον Αποκόρωνα λόγω της έντασης του φωτός και των χρωμάτων, αυτά ακριβώς που αποτελούν την πηγή της έμπνευσής της. Τα έργα της μπορείτε να τα προμηθευτείτε από το κατάστημα Thesmia στο Βάμο (όπου εργάζεται και η ίδια), αλλά και μέσω του judithwatsonstudio.com και των προσωπικών της μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η Judith έχει δημιουργήσει έργα για παραστάσεις, σχεδιαστές και πρόσφατα για το Μουσείο Σχολικής Ζωής στα Χανιά, ενώ έχει συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις, όπως Chaniaart 2023 και Φύση 2 στην γκαλερί Much More στον Πλατανιά.
ΣΤΟΝ ΤΣΙΒΑΡΑ
Κώστας Βροντάκης
Πολιτιστικός Σύλλογος Τσιβαράς
Ο Κώστας Βροντάκης γεννήθηκε και ζει στον Τσιβαρά. Το 1989, σε συνεργασία με άλλους κατοίκους, ίδρυσε τον Πολιτιστικό Σύλλογο Τσιβαρά και από την ίδρυσή του κατέχει τη θέση του προέδρου. Το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων που συντονίζει ο Πολιτιστικός Σύλλογος Τσιβαρά είναι ιδιαίτερα ποικίλο: Υπαίθριες συναυλίες παραδοσιακής κρητικής μουσικής, θεατρικές παραστάσεις, όπως το θέατρο σκιών Καραγκιόζη για παιδιά, κινηματογραφικές παραστάσεις, καθώς και διαλέξεις και συζητήσεις για τοπικά θέματα. Μια άλλη δραστηριότητα του Πολιτιστικού Συλλόγου είναι η αποκατάσταση ιστορικών χώρων στον Τσιβαρά. Τα μέλη του έχουν αναστηλώσει την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, το πηγάδι και την κεντρική πλατεία του χωριού. Ωστόσο, το σημαντικότερο έργο αποκατάστασης που έχει αναλάβει ο Πολιτιστικός Σύλλογος είναι η ανακαίνιση του παλιού δημοτικού σχολείου, όπου πραγματοποιούνται τώρα πολλές από τις δραστηριότητές του. Ο χώρος χρησιμοποιείται πλέον για μαθήματα γιόγκα και πιλάτες, εργαστήρια με θέματα όπως η παραδοσιακή ζαχαροπλαστική και μαθήματα πιάνου, βιολιού, κιθάρας και φλάουτου σε συνεργασία με το Βενιζέλειο Ωδείο Χανίων. Ο Κώστας έχει συμβάλει όχι μόνο στη διοργάνωση επιτυχημένων πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αλλά και στην ανάπτυξη διαφόρων αθλητικών δραστηριοτήτων, με αποκορύφωμα την ίδρυση του Αθλητικού Ομίλου Αποκόρωνα ΤΑΝΟΣ το 2016-2017, με στόχο την προώθηση ευκαιριών για τη συμμετοχή των νέων στον αθλητισμό στην ευρύτερη περιοχή του Αποκόρωνα. Μάλιστα, ο Αθλητικός Όμιλος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανακαίνιση ενός γυμναστηρίου στο Βάμο που δεν χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε. Σήμερα, εκεί εδρεύει η ανδρική ομάδα μπάσκετ και περίπου 120-130 παιδιά ασχολούνται με δραστηριότητες βόλεϊ και μπάσκετ. Πριν συνταξιοδοτηθεί, ο Κώστας θα ήθελε η περιοχή του Αποκόρωνα να έχει πρόσβαση σε ένα υπερσύγχρονο κλειστό γυμναστήριο που να πληροί όλες τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Το όραμά του είναι να καλύπτει 10 με 12 στρέμματα και να περιλαμβάνει τόσο κλειστά όσο και υπαίθρια γήπεδα, δίνοντας τη δυνατότητα σε όλες τις ηλικίες να συμμετέχουν σε αγώνες στίβου, μπάσκετ και βόλεϊ.
IN DOULIANA
Πολιτιστικός Σύλλογος Δουλιανών
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος στη Ντουλιάνα ιδρύθηκε το 1993. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος διοργανώνει ένα διάσημο φεστιβάλ του χωριού κάθε χρόνο στις 29ου Αυγούστου και διοργανώνει βραδιές με κρητική μουσική καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Ο Σύλλογος πρωτοστατεί στην προώθηση της τοπικής ροκ μουσικής σκηνής, χορηγώντας το Livadoura Rock Festival, το οποίο διοργανώνει εδώ και πολλά χρόνια. Επειδή όμως ο πολιτισμός δεν είναι μόνο φεστιβάλ και γιορτές, ο Σύλλογος έχει επίσης ιδρύσει βιβλιοθήκη, έχει φιλοξενήσει δραστηριότητες όπως σεμινάριο ψωμιού, μαθήματα ψυχολογίας/αυτοεκπαίδευσης, παρουσιάσεις βιβλίων, βραδιές ποίησης, εκθέσεις φωτογραφίας και παιδική χορωδία και έχει οργανώσει μαθήματα από κεραμική μέχρι γλώσσα και χορό.
ΣΤΟ ΓΑΒΑΛΟΧΩΡΙ
Foss-Radich Ίδρυμα Γαβαλοχωρίου
Η Sonja Foss είναι συνταξιούχος πανεπιστημιακός καθηγητής επικοινωνίας και ο Anthony Radich είναι συνταξιούχος διευθυντής ΜΚΟ με έδρα τις ΗΠΑ, ο οποίος στο παρελθόν έχει διευθύνει με επιτυχία διάφορους οργανισμούς τέχνης και κέντρα εικαστικών τεχνών. Η Sonja και ο Anthony ζουν στο Ντένβερ του Κολοράντο για έξι μήνες το χρόνο και τους υπόλοιπους έξι μήνες ζουν στο Γαβαλοχώρι στο σπίτι που αγόρασαν το 2003 δίπλα στο Λαογραφικό Μουσείο. Επέλεξαν να ζήσουν στο Γαβαλοχώρι λόγω της πλούσιας πολιτιστικής ιστορίας της περιοχής καθώς και του γεγονότος ότι το Γαβαλοχώρι είναι ένα αγροτικό χωριό που δεν έχει αλλοιωθεί από τον μαζικό τουρισμό. Μέσω του ιδρύματός τους, του μη κερδοσκοπικού Ιδρύματος Foss-Radich για το Γαβαλοχώρι, έχουν συνεργαστεί με τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γαβαλοχωρίου για να υποστηρίξουν μια σειρά από δραστηριότητες, όπως το φεστιβάλ φωτός Γαβαλοχωρίου κατά την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, την κατασκευή ενός ολοκληρωμένου ιστότοπου που δίνει έμφαση στη βαθιά ιστορία του Γαβαλοχωρίου, gavalochorigreece. org, και πολλά άλλα έργα για την υποστήριξη της αναγέννησης του χωριού. Τον ερχόμενο Δεκέμβριο, η Sonja και ο Anthony θα είναι χορηγοί ενός φιλόδοξου συνεδρίου στο Γαβαλοχώρι με θέμα την αναζωογόνηση και τη διατήρηση των μικρών ελληνικών χωριών με επίκεντρο την πολιτιστική τους ανάπτυξη.
Ανέστης Στάης
Ο Ανέστης κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη και σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία της πόλης. Το 1997, μαζί με τη σύζυγό του, έφυγε από την Αθήνα και έπιασε δουλειά ως δάσκαλος στο δημοτικό σχολείο των Καλυβών. Από το 2003 είναι μόνιμος κάτοικος του Γαβαλοχωρίου, καθώς και ιδιοκτήτης και επιμελητής μιας τεράστιας συλλογής περίπου 3.500 φιαλών μπύρας. Ξεκίνησε να συλλέγει μπουκάλια μπύρας το 1988 και από τότε η συλλογή του έγινε το πάθος του. Συμμετέχει επίσης ενεργά στην κοινωνική ζωή του Γαβαλοχωρίου και υπήρξε μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου Γαβαλοχωρίου. Έχει συμμετάσχει στις δραστηριότητες του Λαογραφικού Μουσείου, όπου δημιούργησε ένα πρόγραμμα για τα παιδιά που επισκέπτονται το μουσείο και σχεδίασε ένα παιχνίδι που επικεντρώθηκε στους χώρους και την αρχιτεκτονική του Γαβαλοχωρίου.
Κοπανέλι
Η τέχνη της δαντέλας με κουβαρίστρα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην Ευρώπη τον 16ο αιώνα, αλλά έγινε δημοφιλής στην Κρήτη μεταξύ 1906 και 1908. Το Γαβαλοχώρι έγινε το κέντρο του κοπανέλι στο νησί χάρη σε μια καλόγρια, τη Μινώδορα Αθανασάκη, η οποία έμαθε την τέχνη σε μια σχολή στην Αθήνα και στη συνέχεια τη διέδωσε διδάσκοντας τη στους συγγενείς της στο Γαβαλοχώρι. Για να ασκηθεί η τέχνη αυτή, απαιτούνται ένα μαξιλάρι, μικρά ξύλινα ξύλα και κλωστή στερεωμένη στα ξύλα. Τα κορίτσια του Γαβαλοχωρίου άρχισαν να μαθαίνουν την τέχνη της δαντέλας ήδη από την ηλικία των τεσσάρων ετών. Η Χριστίνα Κουστουράκη-Κουκουλάρη, σημαντική προσωπικότητα στην προσπάθεια διάσωσης της τέχνης του κοπανέλιου και γέννημα θρέμμα του Γαβαλοχωρίου, θυμάται να παρακολουθεί τις μεγαλύτερες γυναίκες του χωριού να φτιάχνουν δαντέλες και να θέλει να μάθει και η ίδια την τέχνη. Στη γειτονιά της υπήρχαν τουλάχιστον 10 γυναίκες, ηλικίας 20 έως 30 ετών, που κάθονταν στο δρόμο, τραγουδούσαν μαντινάδες και ασχολούνταν με το κοπανέλι. Για να βοηθήσει στη διάσωση της τέχνης, η Χριστίνα άρχισε να διδάσκει κοπανέλι στο Κέντρο Λαϊκής Τέχνης και Παράδοσης στην Αθήνα από το 1982 μέχρι το 2012. Το 1985, δημοσίευσε το πρώτο από μια σειρά βιβλίων με τίτλο «Κρητικό Κοπανέλι», μέσω της οποίας έδινε οδηγίες και συμβουλές για το πώς να φτιάχνει κανείς δαντέλες κοπανέλι. Το 1990, μαζί με μια ομάδα γυναικών δημιούργησε τον Σύλλογο Φίλων για τη συνέχιση και διατήρηση του κοπανέλι. Το 1994, η Debbie Kuchika καταχώρησε την οργάνωση στη Διεθνή Οργάνωση για τη δαντέλα με κουβαρίστρα και βελόνα (L' Organisation Internationale de la Dentelle au Fuseau et à l' Aiguille ή OIDFA), που εδρεύει στη Γαλλία. Στη συνέχεια, η Χριστίνα και η ομάδα της άρχισαν να συμμετέχουν σε παγκόσμια συνέδρια προκειμένου να παρουσιάσουν και να διδάξουν την τέχνη της δαντέλας κοπανέλι. Μπορείτε να θαυμάσετε δημιουργίες από δαντέλα κοπανέλι, καθώς και ένα μαξιλάρι και κουβαρίστρες, στο Λαογραφικό Μουσείο Γαβαλοχωρίου. Ιδιαίτερα εντυπωσιακό είναι το νυφικό που εκτίθεται στην αίθουσα κατασκευής μεταξιού. Αυτό το δαντελένιο φόρεμα κατασκευάστηκε το 1956 από ένα μόνο κομμάτι δαντέλας, σε αντίθεση με τα ρούχα που κατασκευάζονται σήμερα, τα οποία προέρχονται από τη συρραφή πολλών κομματιών. Το κοπανέλι εξακολουθεί να ασκείται στο Γαβαλοχώρι, καθώς έξι γυναίκες συγκεντρώνονται τακτικά τα απογεύματα σε ένα κοινοτικό κτίριο του χωριού ή μπροστά από το μίνι μάρκετ Λουράκη για να δουλέψουν πάνω σε σχέδια δαντέλας. Η Ευαγγελία Μπακατσάκη, η Σταυρούλα Λουράκη και η Ματούλα Αποστολάκη έχουν πολλές ιστορίες να σας διηγηθούν.
Δημήτρης Φρονιμάκης
Ο Δημήτρης Φρονιμάκης, που κατάγεται από το χωριό και έχει σπουδάσει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας, έχει ασχοληθεί με τη ζωγραφική, τη γλυπτική και τη χαρακτική και εργάζεται ως καθηγητής τέχνης. Έχει αναλάβει ενεργό ρόλο στη διατήρηση και προώθηση του πολιτισμού του Γαβαλοχωρίου. Έχει προσφέρει πολλά στο Λαογραφικό Μουσείο, αφιερώνοντας ώρες από την καθημερινότητά του στη συντήρηση και οργάνωση των εκθεμάτων. Με την αγάπη και την αφοσίωσή του συμβάλλει στην ανάδειξη και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Με αισιοδοξία και αφοσίωση στην τέχνη και τον πολιτισμό, ενθαρρύνει την αναβίωση και ανάδειξη της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού.
Το Χελιδόνι και ο Γαβαλιανός Καφενές
Monica van den Bosch
Στην άκρη της κεντρικής πλατείας του Γαβαλοχωρίου βρίσκεται ο ζεστός και φιλόξενος Γαβαλιανός Καφενές ή "Η ταβέρνα της Μόνικα". Η Μόνικα νοικιάζει το 300 ετών κτίριο, το οποίο στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε ως κουρείο. Η ίδια και ο σύζυγός της Γιώργος ανέλαβαν την ταβέρνα το 2002 και αρχικά λειτούργησαν τον χώρο ως καφενείο, σερβίροντας ποτά και σνακ που ετοίμαζε η μητέρα του Γιώργου. Στη συνέχεια άρχισαν να σερβίρουν και άλλα πιάτα, μετατρέποντας σταδιακά την καφετέρια σε ταβέρνα με πλήρες μενού. Η Μόνικα φροντίζει να χρησιμοποιεί φρέσκα και εποχιακά προϊόντα από τοπικούς παραγωγούς και το μενού περιλαμβάνει παραδοσιακά ελληνικά και κρητικά πιάτα. Εκτός από την ταβέρνα, η Μόνικα διατηρεί επίσης ένα κατάστημα που βρίσκεται στην κεντρική πλατεία ακριβώς απέναντι από την ταβέρνα. Ονομάζεται Το Χελιδόνι και στεγάζεται στο ίδιο κτίριο όπου στεγαζόταν ο Συνεταιρισμός Γυναικείων Επαγγελμάτων. Το κατάστημα διαθέτει μεγάλη ποικιλία από χειροποίητα αντικείμενα και τοπικά παραγόμενα αγροτικά προϊόντα, όπως χειροποίητες δαντέλες, τραπεζομάντιλα, σαπούνια, κοσμήματα, ρούχα, βάζα, πρωτότυπα έργα τέχνης και κάρτες.
«Μέρα»
Μελίσσα Ράλλη
Η Μελίσσα Ράλλη είναι Ελληνοαυστραλή που γεννήθηκε στο Σίδνεϊ. Αποφοίτησε από το Kensington School of Art and Craft στο Λονδίνο το 1992 και έκτοτε εργάζεται ως καλλιτέχνης. Στο παρελθόν έχει ζήσει και εργαστεί στο Λονδίνο, την Ουάσινγκτον, την Αθήνα, τη Μύκονο και την Καλιφόρνια. Έκλεισε την γκαλερί της, Kiss My Ring, στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια, λίγο πριν από την πανδημία COVID, επειδή ήθελε μια αλλαγή στη ζωή της. Επέλεξε να μετακομίσει στην Κρήτη το 2021 λόγω της θέσης, της ιστορίας, του πολιτισμού και των βιοτεχνικών παραδόσεων. Στο Γαβαλοχώρι λειτουργεί το κατάστημα Mera, το όνομα του οποίου προέρχεται από τα δύο πρώτα γράμματα του ονόματος και του επωνύμου της Μελίσσας. Στεγάζεται σε ένα κτίριο που στο παρελθόν λειτουργούσε ως μίνι μάρκετ, παντοπωλείο, ελαιοτριβείο και στάβλος ζώων. Η επιχείρηση απέχει μόλις λίγα βήματα από την κεντρική πλατεία, και μόλις μπείτε, θα βρείτε έναν θησαυρό από χειροποίητα αντικείμενα, τόσο από την Ελλάδα όσο και από αλλού, όπως λινές πετσέτες με χειροποίητη εκτύπωση, ρούχα, κοσμήματα, κάρτες, τσάντες, μαξιλάρια και πολλά άλλα. Για τη Melissa, το Mera είναι μια έκφραση του εαυτού της. Όπως εξηγεί η ίδια, "όταν βλέπετε το κατάστημα, βλέπετε εμένα". Ταυτόχρονα, αισθάνεται ότι το κατάστημα διευρύνει την κοινωνική της ζωή, επειδή της επιτρέπει να συναντήσει, να γνωρίσει και να αλληλεπιδράσει με πολλούς ανθρώπους.
Παλιές Κρητικές Συνταγές
Στέλλα Διομανταράκη & Christine Hastorf
Η Στέλλα είναι επαγγελματίας sommelier και έχει αποφοιτήσει από το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο με πτυχίο στον ελληνικό πολιτισμό. Αυτή τη στιγμή δραστηριοποιείται στο γαστρο-μπαρ Steria, που βρίσκεται στην περιοχή Σπλάντζια των Χανίων. Βασισμένο στις αρχές της βιωσιμότητας, του μηδενικού αποτυπώματος και της ανακύκλωσης, το Steria προσφέρει μια μοναδική προοπτική για τα υλικά και τις δυνατότητες της Κρήτης ως φημισμένου γαστρονομικού προορισμού. Η Christine έχει πτυχίο στην ανθρώπινη βιολογία από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και μεταπτυχιακό και διδακτορικό στην ανθρωπολογία από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες. Στο πλαίσιο των επαγγελματικών της δραστηριοτήτων ως ανθρωπολόγος, έχει ταξιδέψει στη Βολιβία, το Περού, την Ιταλία, τη Δανία, την Τουρκία, την Ουγγαρία, την Αργεντινή και το Μεξικό, όπου επικεντρώθηκε στα φυτά και τη χρησιμότητά τους στην καθημερινή ζωή των αρχαίων πολιτισμών. Μελετά τα υπολείμματα φυτών σε αρχαιολογικούς χώρους και στο εργαστήριό της στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ έχει αναπτύξει νέες επιστημονικές μεθόδους για τη μελέτη των φυτών αυτών. Οι δύο αυτές γυναίκες ένωσαν τις δυνάμεις τους για να μελετήσουν και να αναδημιουργήσουν παλιές κρητικές συνταγές μαγειρικής που βρέθηκαν σε ένα παλιό μπαούλο. Ωστόσο, η αναβίωση των συνταγών δεν ήταν εύκολη υπόθεση, επειδή οι συνταγές περιείχαν μόνο τον κατάλογο των συστατικών. Οι ποσότητες των συστατικών δεν αναφέρονταν πουθενά, ούτε υπήρχε περιγραφή της διαδικασίας μαγειρέματος. Η έρευνά τους κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι συνταγές χρονολογούνται πιθανότατα από τον 16ο αιώνα ή και νωρίτερα, δεδομένων των συστατικών που αναφέρονται σε αυτές. Η Christine και η Stella σκοπεύουν να γράψουν από κοινού ένα άρθρο για το εγχείρημά τους να αναβιώσουν παλιές συνταγές για ένα διεθνές περιοδικό που σχετίζεται με την ιστορία των τροφίμων.
IN VAMOS
Έφη Δροσινού
Κατάστημα Thesmia
Η Έφη γεννήθηκε στη Ζιμπάμπουε της Αφρικής, μεγάλωσε στη Μακεδονία, έζησε σχεδόν 20 χρόνια στη Γερμανία και πριν από οκτώ χρόνια αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα, όταν γνώρισε τον σύζυγό της, ο οποίος κατάγεται από τον Βάμο. Τον Φεβρουάριο του 2021, εν μέσω πανδημίας, αποφάσισε να δοκιμάσει αυτό που πάντα ήθελε να κάνει και σχεδίασε την πρώτη της χειμερινή συλλογή. Προερχόμενη από μια οικογένεια με μεγάλη παράδοση στο κέντημα και τη ραπτική, άρχισε να βρίσκει χρώματα και ιδιαίτερα σχέδια για να δημιουργήσει τη δική της σειρά ρούχων. Το Thesmia.shop στεγάζεται πλέον σε ένα όμορφα ανακαινισμένο κτίριο 200 ετών, όπου εκτός από ρούχα, μπορείτε να βρείτε χειροποίητες δερμάτινες τσάντες με σταυροβελονιά ή κρητική βελονιά σε παραδοσιακά σχέδια και ζωηρά χρώματα, καθώς και χειροποίητα προϊόντα περιποίησης δέρματος. Όλα τα προϊόντα είναι φτιαγμένα από φυσικά, βιολογικά συστατικά, διαλεγμένα με το χέρι στην Κρήτη, ενώ τα υφάσματα που χρησιμοποιούνται για τις διάφορες δημιουργίες είναι κυρίως ελληνικής κατασκευής. Μια επίσκεψη στη Θεσμία θα σας πείσει για την αλήθεια του πράγματος.
Γιώργος Χατζηδάκης
Ο Γιώργος Χατζηδάκης ζει μόνιμα στον Βάμο από το 1988. Αν και γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, επέλεξε να μετακομίσει εδώ, στον τόπο καταγωγής της οικογένειάς του. Πολυσχιδής και δυναμικός, ήταν ο εμπνευστής και διοργανωτής του πολύ επιτυχημένου φεστιβάλ Jazz in July, το οποίο πραγματοποιήθηκε από το 2012 έως το 2021. Θεωρεί ότι πρόκειται για το πιο σημαντικό εγχείρημα που επιχείρησε ποτέ. Στη σκηνή του φεστιβάλ εμφανίστηκαν οι σπουδαιότεροι Έλληνες μουσικοί και η περιθωριοποιημένη ελληνική τζαζ σκηνή βρήκε έναν τρόπο να "ακουστεί" από το ευρύ κοινό και να διευρύνει τους αισθητικούς ορίζοντες όσων πραγματικά γοητεύτηκαν από αυτήν. Από το 2011 μέχρι σήμερα, είναι πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Βάμου, γεγονός που του έδωσε την ευκαιρία να αναπτύξει ένα ευρύ φάσμα πολιτιστικών δραστηριοτήτων, όπως εκθέσεις φωτογραφίας και ζωγραφικής, βραδιές λόγου, σεμινάρια δημιουργικής γραφής και σεμινάρια συμβουλευτικής γονέων. Σε αυτό το δημιουργικό πλαίσιο, ο Πολιτιστικός Σύλλογος λειτουργεί επίσης τη μοναδική Δημοτική Βιβλιοθήκη Αποκορώνου. Η καταγραφή της τοπικής ιστορίας, των προφορικών παραδόσεων, του γαστρονομικού πολιτισμού και η μελέτη και τεκμηρίωση του ρεμπέτικου τραγουδιού είναι μεταξύ των μελλοντικών έργων που προγραμματίζονται. Το 2019, ο Γιώργος ίδρυσε τη δική του μικρή εταιρεία παραγωγής πολιτιστικών δραστηριοτήτων, Vamos Art & Thought, η οποία έχει κυκλοφορήσει ένα CD με επιλογές λαϊκού τραγουδιού από όλες τις γωνιές της Ελλάδας. Η δεύτερη παραγωγή θα κυκλοφορήσει τον Ιούνιο σε συνεργασία με τον γνωστό μουσικό Νίκο Τουλιάτο και αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον. Μέσω της Μυρτώς ΚΙΝΣΕΠ, ο Γιώργος αναζητά τρόπους να προωθήσει την έννοια της συνεργασίας σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής.
Νίκος Φραγκιαδάκης
Ορχήστρα Vamos
Ο Νίκος Φραγκιαδάκης γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Βάμο και εργάζεται ως καθηγητής στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο. Τα τελευταία 12 χρόνια απολαμβάνει τη μουσική μέσα από μια υπέροχη ορχήστρα που δημιούργησε ο ίδιος, την Ορχήστρα Βάμου. Ο Νίκος είναι πρόεδρος και παίζει πιάνο, ενώ τις ενορχηστρώσεις κάνει ο Θανάσης Παπαθανασίου. Η ορχήστρα αποτελείται από ένα σύνολο βιολιών, πιάνου, ντραμς, κιθάρας, κρουστών και φωνών. Έχει συνεργαστεί με σπουδαίους ερμηνευτές όπως ο Τάσος Αποστόλου, η Ιωάννα Φόρτη και ο Θοδωρής Βουτσικάκης. Κορυφαία στιγμή στην πορεία της ορχήστρας ήταν η εμφάνισή της στη Λυρική Σκηνή πριν από δύο χρόνια με τρία έργα του Μίκη Θεοδωράκη. Φέτος τον Αύγουστο θα έχετε την ευκαιρία να απολαύσετε την Ορχήστρα Βάμος στις Γιορτές της Ρόκκας, ενώ επίκειται η συνεργασία με τους Cores, το φωνητικό σύνολο της Μαρίνας Σάττι, σε συμπαραγωγή με τη Λυρική Σκηνή. Ένα άλλο σημαντικό γεγονός είναι το Φεστιβάλ Μουσικών Συνόλων, το οποίο πραγματοποιείται σε διάφορα ιστορικά σημεία του Βάμου. Έχει ήδη πραγματοποιηθεί τρεις φορές μέχρι σήμερα και είναι ένα πολιτιστικό γεγονός που χρηματοδοτείται από το Υπουργείο Πολιτισμού.
ΣΤΟΝ ΚΕΦΑΛΑΣ
Βαγγέλης Βλεπάκης
Ο Βαγγέλης γεννήθηκε το 1950 και ζει στον Κεφαλά. Σε ηλικία 17 ετών έφυγε από την Κρήτη για να εργαστεί στην Αθήνα και επέστρεψε στην πατρίδα του το 1990. Αρχικά, πήγε στις σπηλιές στον Οβροσγιαλό, όπου άρχισε να ασχολείται με την πέτρα και να φτιάχνει διάφορες δημιουργίες. Όπως εξομολογείται ο ίδιος, "μου άρεσε τόσο πολύ εκεί που σκέφτηκα ότι θα ζούσα εδώ για πολύ καιρό. Έτσι σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να αρχίσω να κάνω κάτι, και όταν άρχισα να ασχολούμαι με την πέτρα, μου έκανε κλικ και βρήκα αυτό που μου άρεσε. Όλες οι άλλες δουλειές που έκανα πριν δεν μου άρεσαν". Με το δικό του μοναδικό στυλ, έχει δημιουργήσει πέτρινα αφιερώματα στον Θεοδωράκη, στους οπλαρχηγούς του Αποκόρωνα, στον Βενιζέλο, στον Δασκαλογιάννη και σε άλλους. Του αρέσει να χρησιμοποιεί την τοπική ελεύθερη πέτρα που βρίσκει στην περιοχή. Έχει δημιουργήσει μνημεία σε έξι σημεία στον Κεφαλά, τα οποία αξίζει να θαυμάσετε αν βρίσκεστε κοντά στην περιοχή. Αν είστε τυχεροί, θα συναντήσετε και τον Βαγγέλη, ο οποίος είναι πάντα πρόθυμος να σας υποδεχτεί και να ανταλλάξει μαζί σας μερικές κουβέντες.
ΣΤΟ ΚΌΚΚΙΝΟ ΧΩΡΙΌ
Σπύρος Τζομπανάκης
Τζομπανάκης Φυσητό γυαλί
Ο Σπύρος Τζομπανάκης διευθύνει το μοναδικό εργαστήριο στην Ελλάδα που ανακυκλώνει γυαλί και μέταλλο στον ίδιο χώρο. Το εργαστήριο κατασκευάζει χειροποίητα φωτιστικά και διακοσμητικά αντικείμενα αποκλειστικά από ανακυκλωμένα υλικά. Το γυαλί διαχωρίζεται ανάλογα με το χρώμα, καθαρίζεται, θρυμματίζεται, μπαίνει στο φούρνο και λιώνει στους 1500 βαθμούς για λίγες ώρες μέχρι να γίνει ρευστό. Στη συνέχεια, η θερμοκρασία μειώνεται στους 1000 βαθμούς και το γυαλί επεξεργάζεται ξανά ανάλογα με το τι θα χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του. Το μέταλλο -κυρίως ο χαλκός- ανακυκλώνεται σε μικρές ποσότητες, λιώνει και χρησιμοποιείται για τα διάφορα εξαρτήματα σε φωτιστικά και άλλα αντικείμενα. Όταν ρωτάτε τον Σπύρο τι τον τράβηξε να συνεχίσει το έργο του πατέρα του, σας απαντά: "Μεγάλωσα μέσα σε αυτή την επιχείρηση γυαλιού. Δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό να κάνω κάτι άλλο. Δεν ήταν πραγματικά κάτι που έπρεπε να επιλέξω. Είναι η καθημερινότητά μου. Αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου εδώ και έτσι συνεχίζω να κάνω τέχνη".
IN VRYSES
Κοσμάς Λιλικάκης
Ο Κοσμάς Λιλικάκης, με καταγωγή από τις Βρύσες Αποκορώνου, σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας, έζησε στο παρελθόν στην Αθήνα και τώρα κατοικεί στα Χανιά. Ο τόπος καταγωγής του και η αγάπη του για το φυσικό περιβάλλον ήταν οι δύο βασικοί παράγοντες που τον έφεραν πίσω στην Κρήτη μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στην Ιταλία. Όταν τον ρωτάμε: "Γιατί στον Αποκόρωνα και όχι κάπου αλλού;", μας λέει ότι "ο Αποκόρωνας μου θύμισε την Τοσκάνη, αλλά χωρίς την Αναγέννηση". Το πρώτο του έργο μετά την επιστροφή του ήταν ένα εργαστήριο χαρακτικής το 1986 στον κήπο του σπιτιού του παππού του, Ιωάννη Λιλικάκη. Ως καλλιτέχνης-εκπαιδευτικός με πάνω από 30 χρόνια εμπειρίας, ο Κοσμάς έχει βρεθεί να υπηρετεί την τέχνη από πολλές διαφορετικές θέσεις, μεταξύ άλλων ως σκηνογράφος και σκηνογράφος στη Θεατρική Ολυμπιάδα της Μόσχας, διοργανωτής εκθέσεων, μαθητευόμενος εκπαιδευτής και δημιουργός καλλιτεχνικών προγραμμάτων και καλλιτέχνης του οποίου τα έργα έχουν παρουσιαστεί σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα, τη Γαλλία και την Αυστρία. Όταν ερωτάται για την πολιτιστική κληρονομιά των Βρυσών, ενός τόπου με παιδικές αναμνήσεις για τον ίδιο, απαντά: "Η πολιτιστική κληρονομιά των Βρυσών ακολουθεί την τύχη του υπόλοιπου Αποκόρωνα, με έμφαση στις παραδοσιακές γιορτές, οι οποίες ταυτίζονται με τις θρησκευτικές εορτές. Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν την παραδοσιακή μουσική και ξέρουν να χορεύουν παραδοσιακούς χορούς υπό τους ήχους της λύρας και του λαούτου, αλλά τι πραγματικά συμβαίνει με την άυλη πολιτιστική κληρονομιά;" συνεχίζει: "Υπάρχουν πολλά παραμελημένα και ασυντήρητα μνημεία με τη φύση να οργιάζει ευτυχώς ανάμεσα σε εκατοντάδες τόνους σκουπιδιών, μια σειρά από ποτάμια και τρελή βλάστηση". Ο Κοσμάς πιστεύει ότι ένα μουσείο νερού θα ήταν μια εξαιρετική προσθήκη στην περιοχή του Αποκόρωνα.
ΣΤΗΝ TZITZIFE
Μανώλης Νικολούδης
Ο Μανώλης Νικολούδης είναι δικηγόρος από το Μελιδόνι Αποκορώνου. Όσο ήταν ακόμα φοιτητής, ήρθε σε άμεση επαφή με τα παραδοσιακά ριζίτικα τραγούδια, τα οποία τον γοήτευσαν. Για περισσότερα από 20 χρόνια τώρα, είναι πρόεδρος του καλλιτεχνικού σχήματος Αποκόρωνας, το οποίο εδρεύει στο Τζιτζιφέ, ένα χωριό με πολύ μεγάλη ιστορία στο ριζίτικο τραγούδι, τα έθιμα και τους χορούς. Όταν τον ρωτάτε ποιος είναι ο σκοπός της καλλιτεχνικής ομάδας, σας απαντάει: "Η καλλιτεχνική ομάδα του Αποκόρωνα είναι μια πολύ σημαντική ομάδα: "Προσπαθούμε να προσελκύσουμε νέα παιδιά για να τους μάθουμε να τραγουδούν σωστά. Τους μαθαίνουμε επίσης κάποια πράγματα που είχαν οι παλιοί παραδοσιακοί Κρητικοί, όπως ο σεβασμός. Έχουμε ένα καλό περιβάλλον. Ανάμεσά μας είμαστε όλοι σαν αδέρφια και αυτό αναγνωρίζεται. Η αποδοχή του κόσμου σε αυτό που κάνουμε μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε". Η ομάδα είναι μέλος της Ομοσπονδίας Συλλόγων και Οργανώσεων Ριζίτικου Τραγουδιού, μιας οργάνωσης που εδρεύει στα Χανιά. Ο Μανώλης συνεχίζει λέγοντας: "Η ομάδα του Ριζίτικου Μουσικού Σωματείου είναι μια από τις μεγαλύτερες και πιο σημαντικές οργανώσεις του κόσμου: "Συναντιόμαστε μία φορά την εβδομάδα. Κάθε Πέμπτη, μαζευόμαστε από τις 20:00 έως τις 22:00 στο πρώην δημοτικό σχολείο Τζιτζιφέ, το οποίο μας παραχωρήθηκε από τον Δήμο Αποκορώνου. Είμαστε ανοιχτοί σε όλους". Κάθε χρόνο μέχρι το 2020, η ομάδα διοργανώνει μια παράσταση ριζίτικου τραγουδιού στις 15 Αυγούστου. Εκείνη τη βραδιά, άνθρωποι από όλο το νομό Χανίων έρχονταν και τραγουδούσαν. Αν όλα πάνε καλά, στόχος είναι να αναβιώσει το έθιμο το επόμενο καλοκαίρι.
ΣΕ ΠΑΙΔΟΧΩΡΙ
Μανούσος Χαλκιαδάκης
Ο Μανούσος Χαλκιαδάκης γεννήθηκε στα Χανιά και σπούδασε οικονομικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Έζησε για αρκετά χρόνια στην Αθήνα πριν αποφασίσει να επιστρέψει στην πατρίδα του το 1987. Μια διανυκτέρευση στο σπίτι ενός φίλου του στο Παιδοχώρι Αποκορώνου ήταν αρκετή για να του δείξει τον δρόμο που επρόκειτο να ακολουθήσει. Αφού αγόρασε και ανακαίνισε ένα βενετσιάνικο ερείπιο, δημιούργησε εκεί το δικό του εργαστήριο κεραμικής, αρχίζοντας να ασχολείται με αυτό που τον γοητεύει μέχρι σήμερα. Η δουλειά του έχει παρουσιαστεί σε πολλές εκθέσεις και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία. Ο Μανούσος ίδρυσε τη δική του γκαλερί στα Χανιά, την Tzamia Crystal, η οποία συνεργάστηκε με την γκαλερί Ζουμπουλάκη στην Αθήνα και παρουσίασε πολλές εκθέσεις Ελλήνων ζωγράφων. Στον μεγάλο χώρο της γκαλερί γίνονταν συναυλίες με τη συμμετοχή της Τάνιας Τσανακλίδου, του Αλκίνοου Ιωαννίδη, των Χειμερινών Κολυμβητών και άλλων. Η γκαλερί έχει πλέον μεταφερθεί στη Σαντορίνη, αλλά ο ίδιος ο Μανούσος συνεχίζει να δημιουργεί στο εργαστήριό του στον Αποκόρωνα, προσπαθώντας να επικοινωνήσει τον θαυμαστό κόσμο του με τη σύγχρονη πραγματικότητα.
Δήμαρχος Αποκορώνου
Χαράλαμπος Κουκιανάκης
Ο δήμαρχος Αποκορώνου, Χαράλαμπος Κουκιανάκης, λέει για την περιοχή: "Ένας τόπος ευλογημένος, ένας τόπος μοναδικής ομορφιάς και φυσικού τοπίου στην Κρήτη! Οι καθαρές παραλίες, το πλούσιο φυσικό περιβάλλον, η άγρια ομορφιά των βουνών, τα άπειρα αξιοθέατα και ο πολιτισμός, σε συνδυασμό με την αυθεντικότητα των ντόπιων, την κατατάσσουν σε ένα ξεχωριστό μέρος που δύσκολα ξεχνιέται". Ο Δήμος έχει καταβάλει εντατική προσπάθεια για τη δημιουργία και προώθηση υποδομών που αναδεικνύουν όχι μόνο την απαράμιλλη ομορφιά της περιοχής αλλά κυρίως το πολιτιστικό της αποτύπωμα. Η Δημοτική Πινακοθήκη Φρε, το Λαογραφικό Μουσείο στο Γαβαλοχώρι, το βαθύτερο σπήλαιο βασάλτη στην Ελλάδα, το οποίο διερευνάται και προβάλλεται, το καταδυτικό πάρκο στον Οβροσγιαλό, το οποίο τώρα προετοιμάζεται, και η δημιουργία 12 πεζοπορικών διαδρομών συνολικού μήκους 130 χιλιομέτρων, σε συνδυασμό με την πολιτιστική διαδρομή, η οποία θα αναδείξει 27 σημαντικά μνημεία της περιοχής, προσφέρουν σε ντόπιους και επισκέπτες μια μοναδική εμπειρία γνωριμίας με την ιστορία του Αποκόρωνα, τις εσωτερικές περιοχές, αλλά και τον θαλάσσιο και ορεινό πλούτο της περιοχής.
Το «Expedition» είναι ένα περιοδικό που εστιάζει την θεματολογία του στην αρχαιολογία και στην ανθρωπολογία, και το οποίο εκδίδεται από το «Πανεπιστημιακό Μουσείο» του «Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια», στη Φιλαδέλφεια. Υπάρχει ένα τεύχος του περιοδικού από το μακρινό 1990, που είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένο σε διάφορες αρχαιολογικές εργασίες στην Κρήτη. Η Jennifer A. Moody, συνδιευθύντρια του προγράμματος έρευνας στο Βρόκαστρο της Κρήτης και μία εκ των αρθρογράφων για το συγκεκριμένο πρόγραμμα, είναι επιστημονική συνεργάτης στον τομέα των κλασικών σπουδών στο «Πανεπιστήμιο του Τέξας», στο Όστιν, ενώ διαθέτει και ένα σπίτι στην Κρήτη, εδώ και πολλά χρόνια.
Στο άρθρο του με τίτλο «Βυζαντινές Οικογένειες σε Ενετικό Περιβάλλον», που δημοσιεύθηκε το 1990 στο περιοδικό «Βυζαντινά Σύμμεικτα», ο Χαράλαμπος Γάσπαρης, του «Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών», χρησιμοποιεί την ιστορία και την καταγωγή δύο σημαντικών οικογενειών, με σκοπό να διερευνήσει την αντίδραση των μελών της ανώτερης βυζαντινής τάξης του 13ου αιώνα, μετά την άφιξη των Ενετών στην Κρήτη. Συγκεκριμένα, η μία από αυτές τις οικογένειες είναι η οικογένεια Γαβαλά, της οποίας το όνομα δόθηκε στο χωριό «Γαβαλοχώρι». Ο Γάσπαρης περιγράφει λεπτομερώς τον αριθμό και τα μέλη της οικογένειας, τους γάμους τους, τη στάση τους απέναντι στο ενετικό καθεστώς, καθώς και τις οικονομικές τους δραστηριότητες. Ο συγγραφέας μας έδωσε την άδεια να δημοσιεύσουμε το άρθρο του, το οποίο είναι διαθέσιμο και σε άλλες διαδικτυακές πηγές.
Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Δημήτρη Τσουγκαράκη «Βυζαντινή Κρήτη: Από τον 5ο αιώνα έως την Βενετική κατάκτηση», παρέχει μια ιστορική σκιαγράφηση της Κρήτης από τον 5ο αιώνα έως το έτος 1211. Οι σελίδες 81-88, καλύπτουν την φερόμενη ως επικρατέστερη εκδοχή για την καταγωγή του ονόματος του Γαβαλοχωρίου και για τους 12 ευγενείς, που στάλθηκαν από τον βυζαντινό αυτοκράτορα, προκειμένου να εγκατασταθούν στην Κρήτη. Το κεφάλαιο δημοσιεύεται στον ιστότοπο με την άδεια του συγγραφέα.
Το κεφάλαιο της Χρύσας Α. Μαλτέζου, «Βυζαντινοί θρύλοι στην Ενετική Κρήτη», το οποίο δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Bosphorus: Essays in honour of Cyril Mango», περιλαμβάνει μια εκδοχή του θρύλου, που αφηγείται την ιστορία καταγωγής του Γαβαλοχωρίου (βλ. σελίδες 233-237). Η άδεια για τη σάρωση και τη δημοσίευση του κεφαλαίου σε αυτόν τον ιστότοπο δόθηκε από τον εκδότη του βιβλίου, Adolf M. Hakkert.
Ο Δημήτρης Τσουγκαράκης έχει, επίσης, δημοσιεύσει ένα άρθρο για τον νομό και την ευρύτερη περιοχή του Αποκόρωνα, όπου βρίσκεται και το Γαβαλοχώρι. Μέρος των πρακτικών ενός συνεδρίου για τους Αποκορωνιώτες, που έγινε το 2020, αποτελεί το άρθρο με τίτλο «Η επαρχία Αποκορώνου στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της πρώιμης Βενετοκρατίας. Γενική Ιστορική Επισκόπηση», το οποίο αναφέρεται στην ιστορία και στη γεωγραφία του Αποκόρωνα, κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και της πρώιμης ενετικής εποχής. Το άρθρο δημοσιεύεται εδώ με την άδεια του συγγραφέα.
Οι επόμενοι τρεις σύνδεσμοι αφορούν στη σπουδαία παράδοση της κατασκευής της δαντέλας κοπανέλι στο Γαβαλοχώρι. Οι δύο πρώτοι σύνδεσμοι σχετίζονται με βίντεο, που προβλήθηκαν το 2010, στην τηλεοπτική εκπομπή «Καλημέρα», στην «Κρήτη TV». Παρουσιάζουν γυναίκες να φτιάχνουν τη δαντέλα και να μοιράζονται πληροφορίες σχετικά
Ο τρίτος σύνδεσμος είναι μια ηχογράφηση της κυρίας Χριστίνας, που πραγματοποιήθηκε από το εγχείρημα Κάθε Μία Ιστορία, όπου, επίσης, κάνει λόγο για τις εμπειρίες της από την τέχνη της δαντέλας κοπανέλι. Η Χριστίνα είναι η ιδρύτρια του «Συλλόγου Φίλων Διασώσεως και Διαδόσεως του Κοπανελιού, ΧΡΙΣΤΙΝΑ». Η ηχογράφηση (και η απομαγνητοφώνηση) περιλαμβάνονται εδώ με την άδειά τους.
Το Κοπανέλι μου έδωσε ζωή
Χριστίνα Κουστουράκη-Κουκουλάρη
Αθήνα, 2023
Όταν ήμουν στην ηλικία των 10 ετών, πρέπει να σας πω ότι στη γειτονιά μου ήταν πάρα πολύ ανεπτυγμένο το κοπανελι. Ήταν μια οικοτεχνία. Την εποχή εκείνη ήταν τουλάχιστον 10 κοπέλες της ηλικίας από 20-25-30 χρονών τότε, κάθονταν στο δρόμο, στον τοίχο είχαν τοποθετήσει τα κουσούνια τους και έπλεκαν και βγαίνανε έξω, τραγουδούσαν, έλεγαν τις μαντινάδες τους και έπλεκαν κιόλας. Έμπαιναν μέσα στο σπίτι, κοιτάζανε το φαΐ…
Εγώ πήγαινα και έπαιζα με τα ξυλάκια, με τα κοπανέλια τους, τα μπέρδευα και όταν βγαίναν έξω από τις δουλειές τους, μου δίνανε και ένα χαστουκάκι: “Xριστινιώ μας τα χάλασες”. Εγώ το λάτρευα. Έτσι που έβλεπα, έμαθα πως πλέκεται το κοπανέλι. Κανένας δε μου έδειξε, αλλά βλέποντας τις κυρίες που πλέκανε,τις κοπέλες, το έμαθα το κοπανέλι.
Τι να κάνω όμως εγώ που ήθελα να πλέκω; Πήγα λοιπόν στον κήπο μας, έκοψα ένα φύλλο της φραγκοσυκιάς που είναι μαλακό, έκλεψα της μαμάς μου ένα μασούρι κλωστή που ύφαινε και όμως ήθελα και ξυλάκια, έκοψα λοιπόν από τη χαρουπιά ένα κλαδί και από τα ξυλάκια τύλιξα την κλωστή από το μασούρι.
Τώρα ήθελα και καρφίτσες, αλλά καρφίτσες δε γινόταν να κλέψω. Πήγα λοιπόν κάτω από μια, ήταν εκεί στο κάτω χωράφι από τον κήπο μας, ήταν μια άγρια αχλαδιά και ήξερα ότι είχε ακίδες. Έκοψα τις ακίδες. Πήγα λοιπόν, κρύφτηκα κάτω από ένα θάμνο στο αλώνι γιατί είχα κλέψει το μασουράκι και θα με έδερνε η μαμά μου. Πήγα λοιπόν, ξάπλωσα, άνοιξα τα ποδαράκια μου, έβαλα το φύλλο μπροστά, τύλιξα και τα ξυλάκια, έπλεξα μια ζώνη της κούκλας μου, με τις ακίδες αντί για καρφίτσες. Η μαμά μου όμως με έχασε σα παιδάκι που ήμουνα. Με φώναζε: “Χριστινιώ, Χριστινιώ που είσαι;”
Έρχεται η μαμά μου και με βλέπει ότι είχα κάνει αυτό. Εγώ φοβήθηκα γιατί είχα κλέψει το μασουράκι, θα με έδερνε. Αντί για αυτό, η μητέρα μου, αυτός υπέροχος άνθρωπος. Αυτή η γυναίκα που γεννήθηκε το 1900 και πέθανε το 2000, εκατό ετών, που δεν πήγε, δε βγήκε από το χωριό καθόλου, αλλά είχε μια μόρφωση, μας έδωσε τέτοια αγωγή… Με παίρνει από το χεράκι, πάει στο σπίτι, λέει του πατέρα μου: “Το κοπέλι πρέπει να του φτιάξεις ένα σκαμνί”.
“Γιάντα;”, της λέει, “Θεοδοσία;”
“Γιατί το κοπέλι, πρέπει να του κάνουμε ένα κουσουνάκι να του φτιάξουμε να πλέκει”.
Από τότε τελείωσα το Δημοτικό, πήγα γυμνάσιο, την ποδιά μου την πρώτη, τότε φοράγαμε με ποδιά με άσπρο γιακαδάκι, την πήρα με τα λεφτά που έβγαλα από τα πετσετάκια που έπλεξα. Πώς τα έπλεξα: Έπαιρνα το κουσούνι μου αγκαλιά και πήγαινα στο χωράφι και έβλεπα τα πρόβατα και καθόμουν χάμω και έπλεκα. Και ερχόταν ο έμπορος από την Αθήνα και μάζευε τα πλεκτά και τα πουλούσαν εδώ. Στην έβδομη τάξη πήρα και τα βιβλία και πήρα και το πρώτο στυλό από τα λεφτά που έβγαζα από τα πετσετάκια που έπλεξα το καλοκαίρι.
Τελείωσε το γυμνάσιο, έδωσα εξετάσεις στα Χανιά. Τότε ήταν η Σχολή Ανωτάτης Οικιακής Οικονομίας Αριάδνη. Πήγα, τελείωσα τη σχολή μου, πήρα το πτυχίο μου. Χαρά εγώ! Το ’57, ανέβηκα Αθήνα.
Μετά γνώρισα τον άντρα μου και ο διορισμός μου ήρθε το ’73. Πήγαμε με τον άνδρα μου, τον Στέλιο. Πήγαμε στην Τρίπολη να υπογράψω. Με διόριζαν στο Λεωνίδιο Κυνουρίας. Ήτανε το ’73 και το ’74 παντρευόμαστε. Εγώ ήμουν ερωτευμένη. Δεν μπορούσα να αφήσω το Στέλιο. Αδύνατο. Μου λέει ό,τι θες κάνε. Είσαι ελεύθερη να κρατήσεις τα διορισμό σου, όπως θέλεις. Και του λέω καλά πως θα έρχομαι εγώ άμα πάω στην Πελοπόννησο, να έρχεσαι εσύ κτλ. Όχι του λέω, δεν θέλω, εντάξει είμαι. Δεν δέχτηκα το διορισμό και απορρίφτηκε ο διορισμός.
Παντρευτήκαμε με τον άντρα μου. Ξεκινήσαμε τη ζωή μας πάρα πολύ ωραία. Έβλεπα όμως ότι στο χωριό άρχιζαν πια και έμπαιναν τα κινέζικα. Ερχότανε από το εξωτερικό. Αυτό δεν μου άρεσε καθόλου. Και είχε πέσει πια το κοπανέλι, δεν του δίνανε πολύ σημασία. Εγώ όμως, επειδή μορφώθηκα με τα λεφτά που έβγαζα από εκεί, με την αξία αυτής της τέχνης, δεν ήθελα να χαθεί. Τι σκέφτηκα λοιπόν; Λέω θα πάω να ζητήσω ένα χώρο να το διδάξω αυτό το κοπανέλι στην Αθήνα.
Σκέφτηκα να πάω στην ΕΡΤ1. Δεν είχα άνθρωπο γνωστό, κανένα γνωστό. Τι να κάνω, τι να κάνω; Σκέφτηκα λοιπόν. Έβλεπα την ΕΡΤ1 και έβλεπα τον Μυλωνά, ο οποίος είχε μια εκπομπή, Τα Παραδοσιακά Τραγούδια. Λέω θα πάω εκεί, πηγαίνω στην πύλη της ΕΡΤ, χτυπώ, μου λέει: “ Που πάτε;”
Λέω: “Στον κύριο Μυλωνά.”
“Έχετε ραντεβού;”
"Ναι."
Με αφήνει και εμένα και το Στέλιο και μπαίνουμε μέσα. Στο γραφείο τάδε είναι ο κύριος Μυλωνάς. Χτυπάω την πόρτα, ανοίγει η πόρτα, ήταν η γραμματέας μπροστά. Μου λέει: “Τι θέλετε; Έχετε ραντεβού;”
Πριν μου πει, λέω: “Με συγχωρείτε πάρα πολύ, να σας πω την αλήθεια δεν έχω ραντεβού, είπα ένα ψέμα για να μπω μέσα και να ζητήσω μια χάρη.”
“Τι θέλετε;”, μου λέει. Λέω: “Έχω μια τέχνη, θέλω να την προωθήσω, θέλω να διδάξω. Δεν έχω ανθρώπους ούτε να με βοηθήσουν, ούτε να πάω πουθενά. Ζητάω δυο-τρία λεπτά στην τηλεόραση να με δουν. Μήπως κάποιος θέλει να έρθει να το μάθει”. Μου λέει: “Θα περιμένετε.”
“Θα περιμένω”, λέω. Δεν έφευγα τώρα με τίποτα.
“Θα σε πάρουμε με τηλέφωνο”. Αφήνω το τηλέφωνό μου. Την άλλη μέρα με παίρνουν τηλέφωνο, μου λέει: “Tο Σάββατο το μεσημέρι, θα είσαι εδώ. Θα παρουσιαστείς στην εκπομπή της κυρίας Σακάκου”. Κέλυ Σακάκου. Χαρά εγώ! Είχα πάρει τραπεζομάντηλο, είχα πάρει ένα πορτατίφ και άλλα πολλά. Κάναμε μια γωνιά με όλα αυτά. Καθίσαμε. Της είπα λοιπόν της κυρίας Σακάκου: “Kυρία Σακάκου, από τούτη την πλευρά θα με βάλετε γιατί είμαι πιο καλά”. Μου λέει: “Κυρία Κουκουλάρη, έχουν έρθει πολλοί εδώ πέρα, αλλά αυτή την πρόταση, δε μου την έχει κάνει κανένας!” Ζήτησα από τον κόσμο εάν κάποιος θέλει να μάθει κάτι, δεν με πήρε κανένας τηλέφωνο. Δεν πήρε κανείς. Τίποτα από την ΕΡΤ, κανένας. από την εκπομπή. Να ‘ναι καλά οι άνθρωποι, αλλά δεν ενδιαφέρθηκε κανένας.
Διαβάζοντας εγώ την εφημερίδα βλέπω ότι στην Αγγελικής Χατζημιχάλη γίνονται μαθήματα. Και πήγα. Ανεβαίνω. Ήτανε λοιπόν τελικά μια δασκάλα, η συχωρεμένη η κυρία Δήμητρα και λέω ότι ξέρω αυτή την τέχνη και θέλω και εγώ να τη δείξω στις κυρίες. Σηκώνεται η κυρία, θεό σχωρέστηνα, και μου λέει: “Δεν υπάρχουνε μαθήτριες για το κοπανέλι!”
Λέω: “¨Με συγχωρείτε”. Kατέβαινα τις σκάλες και έρχεται μία κυρία δίπλα μου. “Καλέ κυρία” μου λέει. “Καλέ κυρία. Εγώ θέλω να το μάθω το κοπανέλι, αλλά να ‘ρθείτε, μου λέει, επάνω στη διευθύντρια. Ελάτε πρωί”.
Τη Δευτέρα το πρωί εγώ εκεί ήμουνα! Την κοιτάζω λοιπόν και της λέω το και το. “Και βέβαια!”, μου λέει. Μου κλείνει ραντεβού αμέσως να πάω στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50.
Ξεκίνησα το Φεβρουάριο του ’82 και έφυγα το 2012. Τριάντα χρόνια εκεί δίδαξα κοπανέλι. Συνεχίσαμε τα μαθήματα εκεί, όμως εκεί δεν λεγότανε μαθήματα. Σεμινάρια. Ήταν εξάμηνα σεμινάρια. Το κοπανέλι, αγαπημένες μου κυρίες και κύριοι, το κοπανέλι, δε μαθαίνεται σε έξι μήνες. Το κοπανέλι θέλει χρόνια για να μαθευτεί.
Όμως μια μαθήτρια μου τότε, δεν είναι στη ζωή, η Ζωή Τερλεξή. Μου λέει: “Άκου να σου πω Χριστίνα μου, θα κάνουμε ένα σύλλογο και θα έρχονται οι κυρίες”. “Και πως θα κάνουμε το σύλλογο; Τίποτα δεν έχουμε” “Τι σε νοιάζει;” μου λέει: “‘Όλα τα έξοδα δικά μου”.
Μάζεψα τον κόσμο που καταλάβαινα ότι θα είναι κοντά μου. Πραγματικά υπάρχουν ακόμη γυναίκες οι οποίες ζούνε από το τότε το διοικητικό Συμβούλιο που κάναμε. Σκεφτήκαμε ότι αφού μαζεύτηκαν οι κυρίες και φτιάξαμε το καταστατικό, έπρεπε πριν πάμε να το δώσουμε, πρέπει να δώσουμε ένα όνομα στο καταστατικό. Δώσαμε λοιπόν ραντεβού σε μια ταβέρνα στην Πλάκα, στην Κληματαριά. Εγώ, είπα να πούμε Πηνελόπη, να πούμε Κλειώ, να πούμε έτσι…Πετάγονται οι κυρίες, που είχαν συνεννοηθεί: “Από πού θα μάθουμε το κοπανέλι; Από την κυρία Χριστίνα; Άρα ο σύλλογος θα ονομαστεί Χριστίνα”. Η συγκίνησή μου ήταν πάρα πολύ μεγάλη.
Το κοπανέλι, το κρητικό κοπανέλι πια, δεν ήτανε γνωστό. Έχει μια συγγένεια όπως τη βλέπουμε με το κοπέλι το ρώσικο. Δεν ξέρω πώς κατέβηκε στην Κρήτη. Ξέρω ότι το 1908. Το 1908 κατέβηκε η Όλγα, η βασίλισσα Όλγα, στις Κoρακιές και είδε τις καλόγριες που ήτανε φτωχές, ας πούμε, είχανε αργαλειό, είχανε τους κήπους και κάνανε για να μπορούν να εξυπηρετούνται. Και πήρε μια καλόγρια, την Μηνοδώρα Αθανασάκη. Την έφερε στην Αθήνα. Τότε ήτανε μια σχολή εδώ με τριακόσιους μαθήτριες, τις οποίες είχε η βασίλισσα τότε και έμαθε το κοπανέλι. Κατέβηκε στην Κρήτη και τότε στις Κόρακιες, σε αυτό το μοναστήρι, υπήρχαν εφτά καλόγριες από το χωριό μου, από το Γαβαλοχώρι.. Τότε λοιπόν μεταδόθηκε και η ρίζα του Κρητικού, κοπανελιου θεωρείται το Γαβαλοχώρι.
Η Ντέπυ Κούτσικα μας έγραψε το 1994 στον Παγκόσμιο Οργανισμός Δαντέλας (O.I.D.F.A.), που εδρεύει στη Γαλλία και από εκεί και έπειτα ξεκινήσαμε και πηγαίναμε κι εμείς παγκόσμια συνέδρια. Πρέπει να σας πω ότι έχουμε κάνει 12 συνέδρια, έχουμε πάει στο εξωτερικό, έχουμε αναγνωριστεί πάρα πολύ.
Πρέπει να πω ότι όλη μου την πρόοδο και όλη μου τη δημιουργία όλων αυτών των ετών την οφείλω στην συμπαράσταση του άντρα μου. Δεν κάναμε παιδιά. Όταν αποφασίσαμε ότι δεν έχουν συνέχεια τα παιδιά , γυρίσαμε σελίδα και είπαμε να ζήσουμε εμείς, όπως θέλει ο Θεός, και πραγματικά έτσι και έγινε. Όλα αυτά τα συνέδρια που σας είπα. Με έστελνε με όλη του την αγάπη, με όλη του την ψυχή.
Ήμουνα πάρα πολύ ευχαριστημένη γιατί τα μαθήματα που πήγαινα και στη Χατζημιχάλη που έκανα και στο σύλλογο που συνεχίζω μέχρι τώρα και πηγαίνω. Ποτέ δε θα μου πει να μην πάω. Ποτέ μα ποτέ, δε θα μου πει. “Να πας, σήκω να πας, άμα είσαι καλά να πας και τώρα ακόμα να πας. Ήρθε η Πέμπτη; Να πας, να κάνεις μάθημα. Μόνο μην αργήσεις”. Η μόνη του λέξη τώρα, θα μου πει: “Μόνο μην αργήσεις”. Γιατί εάν ο άντρας μου ήταν γκρινιάρης, αν με ενοχλούσε, θα κοιτούσα την ησυχία μου και το σπίτι μου, δυστυχώς, και θα ήμουνα δυστυχισμένη, ενώ τώρα είμαι ευτυχισμένη. Είμαι γεμάτη, είμαι ικανοποιημένη και αυτό είναι μεγάλο. Μεγάλη αξία στη ζωή να λες ότι είσαι γεμάτη. Έκανα αυτό που ήθελα, αλλά με κατάλαβε.
Ένα όνειρο είχα και πιστεύω το καταφέρει. Ένα όνειρο είχα. Αυτά που ξέρω, αυτά που γνωρίζω να τα αφήσω πίσω μου, να τα αφήσω σε ανθρώπους να μείνουν. Είναι ιστορία, είναι τέχνη, Πρέπει να μείνει. Nα τη δουν τα παιδιά και να τη μάθουν.
Αυτή την τέχνη την αγάπησα από μικρό παιδάκι και μου έδωσε ζωή. Μου έδωσε αξία. Η τέχνη μου έδωσε αξία. Εμένα αυτό πρέπει να το τονίσω. Αν δεν είχα κάνει αυτή την τέχνη, δεν θα ήμουνα τίποτα. Το καταλάβατε αυτό; ‘Αλλά βρήκα τον κατάλληλο άνθρωπο και με βοήθησε και τα έδειξα όλα αυτά τα έβγαλα. Δεν μπορώ να πω τίποτα άλλο.
Συλλογή Ιστορίας: Καθε Μια Ιστορία
Στο βίντεο που ακολουθεί παρουσιάζονται τα 24 Ενετικά πηγάδια, τα οποία χτίστηκαν τον 15ο ή 16ο αιώνα, και τα οποία βρίσκονται ένα χιλιόμετρο μακριά από την κεντρική πλατεία του Γαβαλοχωρίου. Το βίντεο γυρίστηκε από το Φοίβος -Visit Crete, το 2019, μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια να βελτιωθεί η συνολική εμπειρία των επισκεπτών στον ιστορικό χώρο, με την εγκατάσταση φωτισμού και τη σηματοδότηση επίσημων μονοπατιών. Οι εν λόγω «βελτιώσεις» στην συνέχεια αφαιρέθηκαν.
Το βίντεο δημιουργήθηκε από τον Δήμο Αποκορώνου και προσφέρει μια επισκόπηση των βασικών σημείων του χωριού.
Στο επόμενο βίντεο, το Φοίβος – Visit Crete προσφέρει μια άποψη του Γαβαλοχωρίου από ψηλά, χρησιμοποιώντας πλάνα από drone. Μεγάλο μέρος του βίντεο παρουσιάζει το δάσος που βρίσκεται δίπλα από το Γαβαλοχώρι, αλλά κάντε λίγη υπομονή, καθώς κάποια στιγμή θα παρουσιαστούν και πλάνα από το ίδιο το χωριό.
Το «Παραδοσιακό Χωριό του Γαβαλοχωρίου» είναι ένα ανέκδοτο χειρόγραφο κείμενο, που γράφτηκε το 1969, από τον επιφανή κάτοικο του Γαβαλοχωρίου, Βασίλειο Φρονιμάκη. Περιέχει πλούσιες πληροφορίες για την ιστορία του χωριού, συμπεριλαμβανομένων λεπτομερειών για τη γεωγραφική του θέση, την αρχιτεκτονική του, την ελαιοκομία, τα συστήματα ύδρευσης και ηλεκτροδότησης του χωριού, το παλιό σχολείο, τις εκκλησίες της περιοχής, την περίοδο της γερμανικής κατοχής, κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και τα έθιμα που σηματοδοτούσαν διάφορες γιορτές. Το δακτυλογραφημένο έγγραφο μας δόθηκε προσωρινά, προκειμένου να σαρωθεί και κατόπιν να διατεθεί στο κοινό, μέσω αυτής της ιστοσελίδας, από την ανιψιά του Βασίλειου Φρονιμάκη, την Αναστασία Φρονιμάκη.
Δεν έχουμε λάβει ακόμη άδεια για να συμπεριλάβουμε ορισμένες από τις πηγές που παρουσιάζονται παραπάνω. Σε όλες τις περιπτώσεις που συνήθως απαιτείται άδεια, προσπαθήσαμε επανειλημμένα να λάβουμε τη συγκατάθεσή, αλλά οι ιδιοκτήτες ή οι εκδότες των πηγών δεν ανταποκρίθηκαν στα αιτήματά μας. Στην περίπτωση του βιβλίου «Γαβαλοχώρι Αποκορώνου: Η Ταυτότητά Του», δεν μπορέσαμε να βρούμε καμία πληροφορία για τον συγγραφέα ή τον εκδότη, οπότε δεν μπορέσαμε να επικοινωνήσουμε με κανέναν για να ζητήσουμε την άδεια να συμπεριλάβουμε το βιβλίο εδώ.
